Güncelleme Tarihi December, 18 2023

Doğdu ve Alkan, (2023) çalışmasında yapılan hesaplamalara göre, 13 milyon insanın etkilendiği Kahramanmaraş depremleri sonucunda yaklaşık 350 ila 580 milyon ton inşaat ve yıkıntı atıklarının (İYA) oluşacağı ve bunun 1.453.015,25 ton tehlikeli atık, 16.273.770,74 ton toprak ve taş karışımı, 21.698.360,99 ton bitümlü karışımlar ve ahşap atıklar, 57.151.932,97 ton mineral fraksiyon atığı, 37.747.073,20 ton betonarme atık ve 935.317 ton hurda demir atığı oluştuğu ortaya koyulmuştur. Buna göre geri dönüştürülebilir atık miktarının yüksek olduğu, bu atıkların geri dönüştürüldüğü takdirde ekonomiye katkı sağlayacağı öngörülmektedir. Ayrıca, tehlikeli atık miktarı da azımsanmayacak boyutta olup hassasiyetle bertaraf edilmesi gerekmektedir.
 
İYA’ların yönetiminde bir diğer önemli husus ise bu atıkların depolanmasının herhangi bir canlı yaşamını riske atacak ve herhangi bir çevre sorunu oluşturmayacak şekilde yapılabilmesidir. Bu amaçla, afet bölgesinde toplanan İYA’ların tarım ve orman bölgelerinde taşınması ve dökülmesi sırasında oluşacak toz emisyonlarından etkilenilmemesi için bu noktalardan uzak yerlerden seçilmesi ve atığın depolanması sonucu toprak yapısının bozunmasıyla tarım arazilerinin zarar görmemesi gerekmektedir. Yine, İYA’ların sucul ekosistemi olumsuz yönde etkilememesi amacıyla su kaynaklarına yakın yerlerde depolanmaması veya yüzey/yer altı sularına doğrudan deşarjının yapılmaması gerekmektedir. İYA’ların depolanması için alan seçiminde göz önünde bulundurulması gereken öncelikli faktör rüzgâr yönü, yağış, çığ veya sel taşkınları gibi meteorolojik etkenlerdir. İkinci olarak, geçici veya kalıcı depolama amacıyla kullanılacak bu alanların zemin özellikleri de oldukça önemli olup sızdırmaz zeminler tercih edilmelidir. Bu nedenle 26.03.2010 tarih ve 27533 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik’te İYA depolama alanı zemininin inşa edilmesi gerekmektedir. Beton, tuğla, kiremit, seramik karışımları, cam elyaf, taş, kaya, cam ve toprak grupları, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Ek-2’de, III. Sınıf depolama tesisine teste tabi tutulmaksızın kabul edilebilecek atıklar olarak belirlenmiştir. Aynı yönetmeliğe göre, toplanan İYA’ların kaynağının tek olması ve tek bir atık türü içermesi, bu atıkların teste tabi tutulmadan düzenli depolama tesisine kabul edilmesi için gerekmektedir. Ayrıca, bu atıkların başka depolama tesislerinde bertarafının gerektiği düzeyde kontamine olduğu veya metal, asbest, plastik ve kimyasallar gibi olmaması gereken maddeler içerdiğinin tespiti durumunda, bu atıkların III. sınıf depolama alanına kabul edilemeyeceği şartı açıklanmıştır. Buna istinaden, ilgili İYA’ların depolanması için en az II. Sınıf atık depolama tesisi özelliği olan depolama alanlarına ihtiyaç vardır. Ayrıca, geçici depolama alanlarında yangın riskinden dolayı atıklar belirli bir yüksekliğin üzerinde istiflenmemelidir (İTÜ, 2023).
 
Hatay için depremden sonra ortaya çıkan inşaat ve yıkıntı atıklarının toplam yaklaşık 40.2 milyon ton kütlesel ağırlığı olduğu düşünülmektedir (Temelli, 2023). Bu atıkların; yapının yıkılması/parçalanması, sahadan kaldırılması ve döküm alanına ulaştırılması olarak 3 ana aşama bulunmaktadır. Döküm aşamasında Hatay’da Asi Nehri, dere yatakları, sulak alanlar ve tarımsal üretimin yapıldığı vadilerin seçildiği görülmüştür (Defne, Sinanlı Köyü, Aknehir Köyü, Koyunoğlu Köyü, Samandağ sahili Mileyha sulak alanı yakını). Belirtilen bölgelerde halk özellikle dere yataklarının bu atıklar ile doldurulması karşısında taşkın riskine karşın oldukça tedirgindir.
 
Döküm sırasında yetkili kurumların denetiminden kaçan durumlar olduğu düşünülmektedir. Depremi yaşayan diğer illerimizde de bu durumun incelenmesi gerekmektedir.
 
Mevcut durum hakkında saha tespitlerinin yapılması, döküm sahalarının denetimli bir şekilde seçilmesi ve çevreyi tehdit eden sahalara yapılan dökümler ile ilgili gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Aksi halde kalıcı çevre hasarı, insan sağlığı problemleri ve yüksek maliyet gerektirecek durumlar ile karşı karşıya kalınacağı göz önünde bulundurulmalıdır.
 
 
 
KAYNAKLAR
 
Doğdu G., Alkan S. N. (2023) Deprem Sonrası Oluşan İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Değerlendirilmesi: 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri, ACUJES 1(1);38-50
Temelli, U.E., Sezgin, N. ve Özdoğan Cumalı, B. (2023). Afet Zamanlarında İnşaat Yıkıntı Atıklarının Belirlenmesi ve Atıkların Değerlendirilmesi: Kahramanmaraş Depremi Örneği. Anadolu Çev. ve Hay. Dergisi, 8(2), 225-232.
İTÜ (2023). 6 Şubat 2023 04.17 Mw Kahramanmaraş (Pazarcık, Türkoğlu), Hatay (Kırıkhan), ve 13.24 Mw7.7. Kahramanmaraş (Elbistan/Nurhak-Çardak) Depremleri Ön Tespit Raporu. https://haberler.itu.edu.tr/docs/default-source/default-document library/2023_itu_deprem_on_raporu.pdf [Erişim tarihi: 17 Şubat 2023].